Akaid saadetten bu yana

Akaid

Asr-ı Saadetten bu yana ehli sünnet yolundan ayrılmayan iki görüşün varlığını, ki bunların da Maturidi ve Eşarie olduğunu, bunlara alternatif çıkan Mutezile, Kaderiye, Hariciler, Cebriye... gibi mezheplerin de hak çizgisinin dışında kaldığını bir önceki yazımızda belirtmiştik.

Maturidi ve Eşariler İslam’ı tarif ederken derler ki: İslam; dil ile ikrar+kalb ile tasdik.

Mutezile ise: İslam; dil ile ikrar, kalb ile tasdik+aza ile amel, der.

Bu Mutezile’nin ve Haricilerin görüşüdür ki, kendilerini bağlar ama ne yazık ki bazı müslümanlar bilmeden bu görüşün savunuculuğunu yapıyorlar. Namaz kılmayana, oruç tutmayana kafir deniliyor. Halbuki bizde o insan diliyle ikrar edip, kalbiyle de tasdik ederse müslümandır. Amel etmiyorsa o halde günahkar bir müslümandır. Bizler insanları İslam dairesinden çıkarmaktansa onları bu dairede tutmayı yeğleriz. Hatta bir kişinin söylediği sözü devamlı onun İslam dairesinde kalması için tevil ederiz.

Örneğin: “Yürü yürü”, “Sensiz Cennet bana...” gibi sözleri; yürümek insanlara mahsus bir özelliktir ve Cenab-ı yarattıklarına benzemez. O halde bunu diyen kişi ’a beşeriyet vasfı atfettiğinden kafir olmuştur (hâşâ). Sensiz Cennet; adildir. Seni cennete komadıysa hata etmiştir. Dolayısıyla... gibi cümlelerle tevil ederek insanları kafir edemeyiz. Hatta söyleyen kişiye: “Sen bunu bu niyetle mi söyledin” desek, belki ilk önce o kişi hâşâ diyecektir. Bir kişinin söylediği sözün manasının 99’u o kişiyi küfre (yasakkelime)ürse ve biri kurtarır olsa bizim işimiz o yüzde bir olan manayı söylediğini temenni edip, o görüşü savunmaktır.

Bir sözü tenkit ederken şu hadisleri de gözönünde bulunduralım:

“Bir mü’mini küfürle itham eden onu öldürmüş gibi olur.” (Buhari)

“Bir kimse müslüman kardeşini tekfir ederse, küfür ikisinden biri üzerine döner.” (Müslim)

“Herhangi bir müslüman diğer bir müslümanı tekfir ederse o kafirse kafirdir, değilse kendisi kafir olur.” (Ebu Davud)

Teala’nın isimleri

Mücerred bir şekilde zatına delalet eden şeylere isim deriz. Fazla bir mana ile zata delalet edenler de sıfattır.

cellenin 99 ismi vardır. Bunlar Kur’an ve Sünnet ile sabit olunmuşlardır.

Bazı isimler layık olmayan bir manada anlaşılabilir. Sabur celle celaluhu Şekur celle celaluh gibi.

Sabur kelimesi bize meşakkatten oluşan bir şeye sabreden gibi anlaşılmasın veya Şekur kelimesi iyilikte bulunana teşekkür eden gibi anlaşılmamalı bilakis Sabur, kendisine asi olan kullarına hemen ceza vermeyip onlara cezada acele etmeyen, Şekur ise ibadet edene daha büyük dereceler ihsan eden manasınadır.

Bütün isimler efdaliyet açısından eşit midir, yoksa bazısı bazısından daha mı üstündür diye ihtilaf olunmuştur. İbni Arabi: ’ın tek olan zatını ifade ettiğinden hepsi eşittir demişlerdir. Çoğunluk ulemaya göre ise isimler kendi aralarında derecelidir ve en yücesi de ismi azam olan () lafzıdır.

Hadis-i Şerifte: “Muhakkak ki ’ın 99 ismi vardır. Kim onları sayarsa cennete girer.” buyurulmuştur. Buradaki saymak lafzı onları sayı olarak saymak değildir. ‘Yoksa müşrikler de sayar ve cennete girerdi.’ Yani ona itikat eder ve o halde ölürse cennet ehlindendir manasındadır.

Müteşabih ayetler

Kur’an’da müteşabih ayetler vardır. Yani ayet ilk okunuşta sanki yaratanı yaratılmıştaki özelliklerle anlatır.

“’ın eli onların elinin üzerindedir.” (Fetih/10)

“Nereye yönelirseniz ’ın yüzü oradadır.” (Bakara/115)

“Rahman arşa oturmuştur.” El, yüz ve oturma gibi sözler insanlara mahsus şeylerdir ki celle “Kendisine benzeyen gibisinin” olamayacağını ifade eder. O halde nasıl olur da ’ın eli olabilir? diye müteşabih ayetlerde durulur. Bu müteşabih ayetler hakkında iki görüş vardır. Biri selefin (hicri 300 veya 500’den öncesi yaşayan alimler) görüşüdür. Diğeri ise Halefin (hicri 300 veya 500’den sonra yaşayan alimler).

Selefin mezhebi (görüşü): Onlar bu ayetleri tevil etmezlerdi ve derlerdi ki elim var diyorsa eli vardır. Biz buna iman ederiz. Madem ki kullarına benzemez o halde el nedir, yüz nedir, oturma nedir, bilemeyiz ama iman ederiz.

Halefin mezhebi: Onlar ise aslında bu ayetlerin birer yorumunun olduğunu ’ın elinden kastın el güç ve kuvvet temsil ettiğinden ’ın kudreti onların işi üzerinedir. ’ın yüzünden kasıt kendisidir. Nereye yönelirseniz oradadır. arşa oturdudan kastın orada kudretini göstermesi gibi anlaşılmasının gerekli olduğunu söylemişlerdir. Bizler ister selef gibi, öyle diyorsa doğrudur ama biz hakikatini bilemeyiz diyebileceğimiz gibi, celle’nin buradaki kastı şudur gibi halefin görüşünü de benimseyebiliriz. İki görüş de doğrudur. Ama selef akide olarak daha teslimiyetçidir.

Ve Efendimiz de “İnsanların hayırlıları bu asırda yaşayanlar, sonra arkasından gelenler sonra da arkasından gelenlerdir.” buyurmuşlardır. (Buhari)

Ali İmran suresinde de (7.ayet) “Sana bu kitabı indiren O’dur. Ondan bir kısım ayetler muhkem (açık)dır. Bunlar kitabın temelidir. Diğer bir takım ayetler de müteşabihdirler. İşte kalblerinde eğrilik bulunanlar fitne aramak ve teviline gitmek için ondaki müteşabih ayetlerin peşine düşerler. Halbuki onun tevilini ’dan başka kimse bilmez. İlimde kökleşmiş olanlar ise “Biz ona inandık. Açık kapalı bütün ayetler Rabbimiz tarafındandır.” derler. Ama bunları ancak akıl sahipleri düşünür.”

Selef ( onlardan razı olsun) müteşabih ayetlerle ilgili soru sorulmasını istemezler. Bu ayetler hakkında yorumların fitne açacağı endişesi ile bu tür soruları engellerlerdi.

İmam Malik

İmamı Malik’e bir adam gelip “Rahman arşa istiva etti.” ayetindeki istivadan kastın neler olacağını sorunca ona cevap olarak: “İstivanın ne olduğunu (kelime manası) olarak biliyoruz. Keyfiyyetini ise idrak edemiyoruz. Bu ayete inanmamız vaciptir. Bu tip sorular ise bidattır. Senin de dalaletten başka bir şeyle uğraştığını zannetmiyorum” deyip meclisinden attırmıştır.

İmam-ı Gazali ise halefin görüşünün doğru olmakla birlikte selef gibi inanmanın daha uygun olduğu kanaatindedir